🔺️عفونت‌هایی که منشاء آزمایشگاهی دارند بسیار شایع هستند
🟥 در بهار ۲۰۰۴ آنتونینا پرسنیاکوا در آزمایشگاه انستیتو تحقیقات زیست‌شناسی مولکولی وکتور در حومه یک شهر دوردست روسیه به نام نووسیبیرسک مشغول کار بود. تصادفاً یک سوزن در حین خونگیری از یک خوکچه بیمار به دست او فرو رفت. بلافاصله او را به بیمارستان رساندند اما متأسفانه کاری از دست پزشکان ساخته نبود و آنتونینا ۲ هفته بعد در اثر ابتلا به ایبولا درگذشت.
درباره فرضیه منشاء آزمایشگاهی کروناویروس بسیار گفته و نوشته شده است. جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات متحده در ماه مه از سازمان اطلاعات این کشور خواست تحقیقاتی در این زمینه انجام دهد. براساس داده‌های انجمن ایمنی بیولوژیک عفونت‌هایی که منشاء آزمایشگاهی دارند بسیار شایع هستند. البته بیشتر این موارد خوشبختانه خفیف بوده و شایعترین آن‌ها مربوط به بروسلا است که به سادگی درمان می‌شود.
اما مواردی مانند آن‌چه برای آنتونینا پرسنیاکوا رخ داد همواره مایه نگرانی بوده است. از سال ۱۹۷۰ تاکنون ۸ مورد ابتلای آزمایشگاهی به ایبولا و ۵ مورد سارس گزارش شده است. ابتلای آزمایشگاهی به تب دانگی، اچ‌آی‌وی، و زیکا شیوع کمتری دارد. در سال ۲۰۰۹ یک استاد میکروب‌شناسی دانشگاه شیکاگو به دلیل ابتلا به طاعون در آزمایشگاه جان سپرد.
ابتلای آزمایشگاهی محدود به کارکنان آزمایشگاه نیست. در ۱۹۷۹ دست‌کم ۶۸ نفر در اثر نشت آزمایشگاهی اسپورهای باسیل سیاه‌زخم در یک مرکز نظامی شوروی سابق جان سپردند. شیوع بیماری پا و دهان (تب برفکی) در انگلستان در سال ۲۰۰۷ ناشی از نشت ویروس از آزمایشگاه انستیتو پیربرایت در شهر ساری بود. در فاصله سال‌های ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۲ به‌طور متوسط هر سال ۸ حادثه تماس با عوامل بیوتروریستی در آزمایشگاه مرکز تحقیقات فورت دتریک ارتش ایالات متحده در مریلند گزارش شده که البته در تنها ۵ مورد منجر به ابتلای افراد شده است. در سال ۲۰۰۹ بیش از ۲۰۰ نفر در استان گانسو چین در اثر خطای آزمایشگاهی در حین تولید واکسن به بروسلا مبتلا شدند.
تنها یک اشتباه برای بروز یک فاجعه کافی است و احتمال وقوع این خطاها رو به افزایش است. طی دهه اخیر بیش از ۲۰ آزمایشگاه سطح ۴ با بالاترین سطح ایمنی زیستی در جهان تأسیس شده است. یکی از تازه‌ترین موارد آن مربوط به انستیتو ویروس‌شناسی ووهان است که کانون شکل‌گیری فرضیه منشاء آزمایشگاهی کووید-۱۹ است. آزمایشگاه‌های انستیتو وکتور و انستیتو پیربرایت نیز از نوع سطح ۴ هستند. گاهی آزمایش‌های پرخطر در آزمایشگاه‌هایی انجام می‌شود که سطح ایمنی زیستی پایین‌تری دارند.
برای پیشگیری از تکرار فجایع مشابه چه می‌توان کرد؟ تحقیقات تقویت عملکرد (gain-of-function)—دستکاری عوامل بیماری‌زا با هدف تقویت قدرت کشندگی یا سرایت‌پذیری آن‌ها)—بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ در ایالات متحده ممنوع اعلام شد. برخی محققین باور دارند این ممنوعیت باید دوباره برقرار شود تا دست‌کم سایر کشورها نیز به چنین اقدامی تشویق شوند. اما این نوع تحقیقات برای فهم بهتر عوامل بیماری‌زا و دستیابی به روش‌های جدید درمان ضروری است.
متأسفانه در حال حاضر نظارت چندانی بر این نوع تحقیقات وجود ندارد. استانداردهای بین‌المللی باید در این زمینه شکل بگیرد و یک نهاد مستقل نظارتی اجرای آن‌ها را برعهده بگیرد. این می‌تواند کمترین کاری باشد که برای پیشگیری از تکرار این فجایع باید انجام شود.
دکتر بابک عزیزافشاری، ۳ شهریور ۱۴۰۰
منبع: اکونومیست